ความหมายของสำนวน
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ให้ความหมายของคำว่า สำนวน ไว้ดังนี้
สำนวน (น.) ถ้อยคำที่เรียบเรียง โวหาร บางทีก็ใช้ว่า สำนวนโวหาร เช่น สารคดีเรื่องนี้สำนวนโวหารดี ความเรียงเรื่องนี้สำนวนโวหารลุ่มๆ ดอนๆ ถ้อยคำหรือข้อความที่กล่าวสืบต่อกันมาช้านานแล้ว มีความหมายไม่ตรงตามตัวหรือ มีความหมายอื่นแอบแฝงอยู่ เช่น สอนจระเข้ให้ว่ายน้ำ รำไม่ดีโทษปี่โทษกลอง ถ้อยคำที่แสดงออกมาเป็นข้อความพิเศษ เฉพาะภาษาหนึ่งๆ เช่น สำนวนฝรั่ง สำนวนบาลี ชั้นเชิง หรือท่วงทำนองในการแต่งหนังสือหรือพูด เช่น สำนวนเจ้าพระยา พระคลัง (หน) สำนวนยาขอบ สำนวนไม้เมืองเดิม ลักษณนาม ใช้เรียก ข้อความหรือบทประพันธ์รายหนึ่งๆ เช่น อิเหนา สำนวน บทความ ๒ สำนวน (ราชบัณฑิตยสถาน.๒๕๓๘ : ๘๓๕)
กาญจนาคพันธุ์ ได้อธิบายความหมายของ คำว่า สำนวน ไว้ในหนังสือสำนวนไทย ดังนี้
“คำพูดของมนุษย์เราไม่ว่าจะชาติใดหรือภาษาใด แยกออกได้กว้างๆ เป็น ๒ อย่าง อย่างหนึ่งพูดตรงไปตรงมาตามภาษาธรรมดา พอพูดออกมาก็เข้าใจกันได้ทันที อีกอย่างหนึ่งพูดเป็นชั้นเชิงไม่ตรงไปตรงมา แต่ให้มีความหมายในคำพูดนั้นๆ คน ฟังอาจเข้าใจความหมายทันทีถ้าพูดคำนั้น ใช้กันแพร่หลายทั่วไป จนอยู่ตัวแล้ว แต่ถ้าไม่แพร่หลายคนฟังก็ไม่อาจเข้าใจได้ทันที ต้องคิดจึงเข้าใจ หรือบางทีคิดแล้วเข้าใจอย่างอื่นก็ได้ หรือไม่เข้าใจเอาเลยก็ได้ คำพูดเป็นชั้นเชิงนี้ เราเรียกกันว่า สำนวน คือ คำพูดเป็นสำนวนอย่างชาวบ้านเขา เรียกว่า พูดสำบัดสำนวน”
(กาญจนาคพันธุ์. ๒๕๒๒ : ๑)
“คำพูดของมนุษย์เราไม่ว่าจะชาติใดหรือภาษาใด แยกออกได้กว้างๆ เป็น ๒ อย่าง อย่างหนึ่งพูดตรงไปตรงมาตามภาษาธรรมดา พอพูดออกมาก็เข้าใจกันได้ทันที อีกอย่างหนึ่งพูดเป็นชั้นเชิงไม่ตรงไปตรงมา แต่ให้มีความหมายในคำพูดนั้นๆ คน ฟังอาจเข้าใจความหมายทันทีถ้าพูดคำนั้น ใช้กันแพร่หลายทั่วไป จนอยู่ตัวแล้ว แต่ถ้าไม่แพร่หลายคนฟังก็ไม่อาจเข้าใจได้ทันที ต้องคิดจึงเข้าใจ หรือบางทีคิดแล้วเข้าใจอย่างอื่นก็ได้ หรือไม่เข้าใจเอาเลยก็ได้ คำพูดเป็นชั้นเชิงนี้ เราเรียกกันว่า สำนวน คือ คำพูดเป็นสำนวนอย่างชาวบ้านเขา เรียกว่า พูดสำบัดสำนวน”
(กาญจนาคพันธุ์. ๒๕๒๒ : ๑)
ดังนั้น จึงสรุปได้ว่า สำนวน หมายถึง ถ้อยคำที่มิได้มีความหมายตรงไปตรงมาตามตัวอักษร หรือแปลตามรากศัพท์ แต่เป็นถ้อยคำที่มีความหมาย เป็นอย่างอื่น คือ เป็นชั้นเชิงชวนให้คิด ซึ่งอาจเป็นไปในหลายๆ ด้าน ไม่ว่าจะเป็นด้านการศึกษา วัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อ ค่านิยม และอื่นๆ ซึ่งล้วนแต่แสดงให้เห็นถึงความเป็นไทยอย่างเด่นชัด
สุภาษิต สำนวนไทย
มีอยู่มากมายหลายหมวดหมู่ ตั้งแต่ หมวด ก-ฮ ซึ่งจะขอยกตัวอย่างสำนวนที่น่าสนใจ ดังรายละเอียดต่อไปนี้
1. กระต่ายหมายจันทร์
ความหมาย ชายที่หลงรักหญิงที่สูงกว่าตนและไม่มีทางทีความรักจะสมหวัง
ที่มา กระต่ายคือชายที่มีฐานะต่ำต้อย ส่วนดวงจันทร์คือ หญิงงามผู้สูงศักดิ์
กระต่ายหมายมุ่งได้ ดวงเดือน
ตัวต่ำสกุลเหมือน ไพร่น้อย
อย่าคิดคู่สูงเฟือน สุดฝั่ง แสวงนา
อย่าใฝ่สูงจักด้อย ดักเดี้ยเสียตน
2. ไข่ในหิน
ที่มา การกระทำของมนุษย์
ความหมาย คนที่ถูกเลี้ยงอย่างทะนุทนอมเป็นอย่างดี แทบจะไม่ต้องทำอะไรเลย เหมือนไข่ที่มีเปลือกบางแตกง่าย เปรียบเหมือนคนหรือสิ่งของที่เปราะบางต้องดูแลเป็นพิเศษ หินเป็นสิ่งที่แข็งแกร่ง เปรียบเหมือนการดูแลและปกป้องคุ้มครองจากพ่อแม่
ไข่ในหินได้ยินโบราณว่า สอนกันมาเนิ่นนานทุกยุคสมัย
ถนอมลูกฟูมฟักอย่างใส่ ใจ ยุงไม่ให้ไต่ไร ไม่ ให้ตอมทุกเวลา
ระวังภัยมิให้ใกล้ตัวลูก แม่พันผูกลูกด้วยรักเสน่หา
ไม่เคยทำให้ลูกเจ็บช้ำกายา ปรารถนาให้ลูกรักมีสุขเอย
3. คางคกขึ้นวอ
หมายถึง คนที่มีฐานะต่ำต้อย พอได้ดีแล้วก็มักแสดงกิริยาอวดดีลืมตัว
ที่มา คางคก เป็นสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำ มีรูปร่างคล้ายกบแต่หนังหยาบขรุขระน่าเกลียด จึงมักเปรียบกันคนต่ำต้อย วอ เป็นยานที่มีหลังคาเป็นรูปเรื่องใช้คนหาม สมัยก่อนขุนนางมียศถาบรรดาศักดิ์จะเดินทางไปที่ใดมักจะนั่งวอ มีข้าทาส บริวารหาม
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น